Hakan ÖZDENER
Beyaz Fosfor Bombası
Beyaz fosfor (white phosphorus, WP) bombasının insan ve çevre üzerindeki etkileri
Televizyonda seyrederken bile hepimizi korkuya bırakan ateş topu şeklinde önce havada patlayan sonra yere binlerce küçük ateş topu olarak yere inen bomba, beyaz fosfor bombası olarak bilinmektedir. Bu bomba uluslararası savaş antlaşmalarında, ABD nin kabul etmemesi yüzünden, kimyasal silah sınıflandırması içine alınmamıştır.
Beyaz fosforun kimyasal özellikleri ve tarihçesi
Fosfor doğada ve insan vucudunda kemiklerin yapısında bulunan elementtir. Vucuda besinler yolu ile alınır ve vucutta kullanımı vitamin D ve paratroit hormonlarına bağlıdır. Karanlıkta mavi ışık yaydığı için bu adı almıştır. İlk defa 1669 yılında idrarda bulunmuştur. Doğada beyaz fosfor, kırmızı fosfor ve siyah fosfor olarak üç farklı sekilde bulunur. Kırmızı fosfor kibrit yapımında kullanılır, zehirli değildir. Siyah fosfor, beyaz fosfordan elde edilir ve yarı iletkenlerın yapımı için kullanılır. Beyaz fosfor doğada en yaygın olan fosfor türüdür. Beyaz fosfor, amber renginde yarı yumuşak, yarı saydam, yumuşak, sarımsak kokulu ve kübik sistemde kristalleşen bir katıdır ve çok zehirli bir maddedir. En önemli özellikleri, karanlıkta ışıldaması ve havayla temas ettiği halde tutuşur ve beyaz dumanlar çıkararak yanar. Bu yüzden su dolu şişe içinde tutulur. Beyaz fosfor, böcek ve fare zehiri, sis ve yangın bombaları için kullanılır.
Beyaz fosforun bomba olarak kullanımı ve etkileri
Beyaz fosfor bombası askerlikte üç türlü amaç için kullanılmaktadır. 1) Hedefin tesbit ve işaretlenmesi. Bombalanması düşünülen hedefin üstünde oluşan sis, hedefin yerini vurucu hava gücüne tarif eder. 2) Düşman güçlerin hedefi tesbit edememesi için beyaz fosfor ile sis perdesi oluşturulması, 3) Beyaz fosforun düşman güçlerin yok edilmesi amacı ile yakıcı silah olarak kullanılmasıdır. Bu durumda ya havadan veya yerden atılan beyaz fosfor bombaları ile hedef bölgesindeki askeri teçhizatı kullanılmaz hale getirir ve askeri personeli yakarak öldürür.
Beyaz fosfor bombası nasıl öldürüyor?
Beyaz fosfor insan üzerindeki yaralıyıcı ve öldürücü etkisini üç yol ile göstermektedir: 1) Derin dokunun yanması, 2) Fosfor dumanı olarak akciğerlere alınması, 3) Çevreden veya direk olarak beyaz fosforun ağızdan alınmasi. Yüksek doz beyaz fosfor hızlı ve büyük acılar ile gelen ölümlere yol açar. Beyaz fosfor bombası önce insanın derisini, sonra etini yakıyor. Ardından da kemiklerini eritiyor ve canlıların solunum ve sindirim sistemlerini yakarak (ikinci, üçüncü dereceden yanık), birden fazla organı (karaciğer, akciğer, böbrek, vd) fonksiyonlarını çökerterek insanın büyük acı çekerek ölümüne neden oluyor. Beyaz fosfor bombası bilhassa bu özelliği ile tanınmaktadır. Beyaz fosfor oksijene karşı cok hassas olduğu için yere düşmeden havada açılır ve dağılan fosfor havayla temas eder etmez tutuşarak bir ateş topuna dönüşür ve parçalara ayrılarak havadan insanların üzerine yağan fosfor elbise ve üniformayı yakar ve deler, deriye yapışır ve burada yanmaya devam eder. Çoğu kez, beyaz fosforla yanan kişinin elbiselerinde fazla iz meydana gelmemekte, yanma reaksiyonu vücut içinden cilde kadar sürmektedir. Bu yüzden sağlık kuruşlarına şiddetli ağrı ve acı ile basvuran hastalarda beyaz fosfor bombasını akla getirilmelidir.
Beyaz fosforun solunum sistemi ile alınması
Beyaz fosfor bombası beyaz, yoğun bir duman ortaya çıkartır. Az miktarlarda gözlerde ve burunda yanma ve hasara yol açar. Yoğun şekilde bu dumanın solunması ölümle sonuçlanabilir. Fosfor dumanının teneffüs edilmesi ciğerlerde ani yaralar oluşmasına ve teneffüs eden kişinin havasızlıktan boğulmasına yol açmaktadır. Beyaz fosforun oluşturduğu yanma reaksiyonu bir kez başladığında durdurulamamaktadır. Hemen sonraki aşamada insan vücudu içten dışa doğru yanmaktadır.
Beyaz fosforun ağız yolu ile alınması
Beyaz fosforun 15 mg gibi çok küçük miktarı insanlarda ölüme neden olabilir. Beyaz fosforun savaş alanında yoğun olarak kullanılması ve/veya beyaz fosfor üreten fabrikaların oluşturacağı çevre kirlenmesi (su ve toprakta) uzun yıllar boyunca etkisini gösterir. Suda ve topraktaki oksijen miktarı az olduğu için beyaz fosforun yıkımı gerçeklemez ve buralarda yıkılmadan uzun süre kalabilir. Buda o bölgede yaşayan tüm canlıların (hayvan, bitki ve insan) beyaz fosfor ile uzun süreli muarız kalınması demektir. Beyaz fosforun insan ve çevre üzerindeki uzun süreli etkileri ise bilinmemektedir. Fosfor bombası yayıldığı ortamda kara ve sularda kirlenmeye yol açabilir. Fosfor sularda özellikle fosfat biçiminde bulunur ve suların fosforla kirlenmesi, bu suların kullanıldığı topraklarında kirlenmesine yol açar. Topraktaki fosfor bitkiler aracılığıyla fosfat biçiminde beslenme zincirlerine (karada ve suda) girer. Bu etkinin süresi ve boyutu hakkında bir bilgi sahibi değiliz.
Beyaz fosfor bombası ve savaş
Beyaz fosfor bombası bir savaşta sivillere karşı kullanılabilecek en acımasız silahlardan birisidir. İlk defa inglizler tarafından birinci dünya savaşında, sonra 1921 yılında ABD ordularında deneme amaçlı kullanılmıştır. Ondan sonra ikinci dünya savaşında Almanya'ya karşı yangı bombası şeklinde kullanılmıştır. Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri Kore, Vietnam ve son olarak ta Irak Felluce'de, Rusya 1994 yılında Grozni Çeçenistan'da, İsrail 2006 yılında Lübnan savaşında ve günümüzde Filistin Gazze de kullanmaktadır. Tüm bu özelliklerine rağmen Uluslararası savaş konvansiyonlarına göre beyaz fosforun savaşlarda kullanımı aykırı olmadığıdır. Beyaz fosforun 1997 yılında Kimyasal Silahlar Konvasyonunda kimyasal silahlar listesine sokulup, yasaklanmak istenmesine rağmen ABD askeri literatüründe beyaz fosfor 'metal' olarak gösterilmektedir. Bu yüzden beyaz fosforun aydınlatma amaçlı kullanımın yasak olmadığı ifade edilmiştir. Ancak beyaz fosforun toksik (zehirli) özelliğinden dolayı silah olarak kullanımı yasak olmasına rağmen, bu silahı kullananlar, bu silahın toksik özelliklerinin değil, hava ile reaksiyona girmesinden sonra ortaya çıkan yakıcı özelliğinin de kimyasal silah kapsamına girmediği seklinde savunma yapmaktadırlar. Bu durumda da beyaz fosfor bombası, yangın silahı olarak, 1980 Konvansiyonel Silahlar Konvansiyonu kapsamına girmektedir. Yine ilginçtir ki, bu konvansiyon yangın silahlarının sivil halk üzerinde veya hava saldırılarında sivillerin yoğun olarak bulunduğu yerlerde kullanılmasını yasaklamasına rağmen ABD bu konvansiyona taraf olmakla birlikte, yangın silahlarını içeren III. protokolünü imzalamamıştır.
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki, genelde tüm silahlar, özelde de bu tür silahlar, hangi isim altında olursa olsun, hangi ülke hangi anlaşmayı imzalamış veya imzalamamış olsun, ister sivil ister asker üzerinde olsun kullanımı insanlık dışıdır ve kabul edilemez. Bugün insanlık dışı bu silahlara sahip veya kullanan ülkelerin yarin düşman kabul ettikleri ülke ve insanlar tarafından kendilerinine karşı kullanılabilmesine bu eylemleri ve mazeretleri yüzünden izin verdiklerini, yol yakinken hatırlamalarında tüm insanlık için yarar vardır.
1- http://tr.wikipedia.org/wiki/Beyaz_fosfor
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.