İSTANBUL (AA) - Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan, "Sıkı para politikamızın hedeflenen bir sonucu olarak, talep kompozisyonunda dengelenen seyir devam ediyor. 2025 yılının ilk yarısında, önceki yılların aynı dönemine kıyasla, özel tüketimin büyümeye katkısının belirgin olarak gerilediğini, yatırımların katkısının ise kademeli şekilde arttığını görüyoruz." dedi.

Karahan, yılın 4. Enflasyon Raporu'nun tanıtımı amacıyla İstanbul Finans Merkezi'ndeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yerleşkesi'nde düzenlenen bilgilendirme toplantısında konuştu.

Sıkı para politikasının sonuçlarını kademeli bir şekilde almaya devam ettiklerini belirten Karahan, yurt içi talebin yavaşlama seyrini sürdürürken talep koşullarının dezenflasyonist düzeyde seyrettiğini ifade etti.

Karahan, 2024 yılı haziran ayından bu yana devam eden dezenflasyon sürecinin son dönemde yavaşlasa da atacakları adımlarla enflasyonun ara hedeflerle uyumlu şekilde seyretmesini sağlayacaklarını vurguladı.

Fiyat istikrarının sağlanması amacı doğrultusunda aldıkları mesafeyi önemsediklerini aktaran Karahan, gelecek dönemde de tüm para politikası araçlarını kararlılıkla kullanmaya devam edeceklerini bildirdi.

- "Küresel belirsizlik, tarihsel ortalamaların üzerinde kalmaya devam ediyor"

Karahan, dış ticarette korumacılık eğiliminin belirgin şekilde arttığına hep birlikte şahit olunduğunu ifade ederek "Küresel belirsizlik, tarihsel ortalamaların üzerinde kalmaya devam ediyor." diye konuştu.

Buna karşın yüksek belirsizliğin küresel büyüme üzerindeki olumsuz etkileri ilk beklentilere göre sınırlı kaldığını aktaran Karahan, küresel iktisadi faaliyetin yılbaşından bu yana görece dirençli bir seyir izlediğini kaydetti. Bu gelişmede, yüksek tarifelerden etkilenmemek için, üretim ve ticaretin öne çekilmesi gibi geçici unsurların etkili olduğunu değerlendirdiklerini ifade eden Karahan sözlerine şöyle devam etti:

"Öte yandan küresel ekonomi genelinde süregelen zayıf bir seyirden bahsetmek mümkün. Artan korumacılığın ve uzayan belirsizlik döneminin, 2026 yılı büyüme oranlarına da yansıması ve bu zayıf görünümün devam etmesi olası görünüyor. Bu bağlamda, önemli ticaret ortaklarımızın ekonomik büyümelerinin tarihsel ortalamalarının altında kalacağını tahmin ediyoruz. Bununla birlikte, Türkiye’nin dış talep görünümünün özellikle Orta Doğu ve Afrika ülkeleri kaynaklı olarak 2026 yılında sınırlı bir toparlanma göstermesini bekliyoruz."

Karahan, emtia tarafında, enerji ve enerji dışı emtia fiyatları arasındaki ayrışmanın dikkat çektiğini aktararak, zayıf talep koşullarının ve ham petrol üretim artışlarının enerji fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturmaya devam ettiğini söyledi.

Enerji hariç tarafta ise endüstriyel ve değerli metal fiyatlarındaki artışların etkili olduğunu kaydeden Karahan, güvenli finansal varlık arayışının değerli metal fiyatlarını sürüklerken, sektörel tarife oranlarındaki yükselişin de endüstriyel metal fiyatlarına yansıdığını ifade etti.

Karahan küresel dezenflasyon sürecinde önemli bir aşama kaydedildiğine işaret ederek son dönemde ise ülkeler arası farklılaşmalar olmakla birlikte sürecin bir miktar ivme kaybettiğini belirtti.

Tarife adımlarının temel mal fiyatlarını artırırken belirsizliğin fiyatlar üzerindeki yukarı yönlü riskleri canlı tuttuğunu aktaran Karahan, "Söz konusu riskleri gözetmekle birlikte, birçok merkez bankası faiz indirim süreçlerini sürdürüyor." değerlendirmesini yaptı.

Karahan, faizlerin geldiği mevcut seviyenin, tarifelerin neden olduğu enflasyonist risklerin ve büyüme-istihdam görünümü gibi faktörlerin merkez bankalarının kararlarında etkili olduğunu belirterek indirimlerin ileriki dönemde birçok ülkede farklı hızlarda süreceğinin tahmin edildiğini aktardı.

- Sıkı para politikamızın hedeflenen bir sonucu olarak, talep kompozisyonunda dengelenen seyir devam ediyor"

Karahan yurt içi makroekonomik gelişmelere ilişkin değerlendirmelerde de bulunurken "Sıkı para politikamızın hedeflenen bir sonucu olarak, talep kompozisyonunda dengelenen seyir devam ediyor. 2025 yılının ilk yarısında, önceki yılların aynı dönemine kıyasla, özel tüketimin büyümeye katkısının belirgin olarak gerilediğini, yatırımların katkısının ise kademeli şekilde arttığını görüyoruz." ifadelerini kullandı.

Bu yılın ilk yarısında, artan küresel ticaret belirsizliklerinin etkisiyle öne çekilen ithalat talebinin net ihracatın katkısını olumsuz etkilediğini belirten Karahan, sıkılaştırma öncesine kıyasla burada da daha dengeli bir resmin mevcut olduğunu kaydetti.

Karahan, ikinci çeyrekte artan sanayi üretiminin, ağustos itibarıyla üçüncü çeyrekte yatay seyrettiğini aktararak sözlerine şöyle devam etti:

"Oynaklığı yüksek sektörler dışlandığında ise, sanayi üretiminde çeyreklik bazda sınırlı bir gerileme var. Hizmet üretim endeksi de ikinci çeyrekteki sınırlı yükselişi sonrasında ağustos verilerine göre yataya yakın görünümünü korudu. İmalat sanayisi kapasite kullanım oranına baktığımızda ise üçüncü çeyrek ortalamasında bir düşüş görüyoruz. Bununla birlikte oran, eylülde ve ardından ekim ayında sınırlı da olsa artış kaydetti. Veriler, sanayide kapasite kullanımının son altı çeyrektir geçmiş dönem ortalamasının altında seyrettiğini gösteriyor."

Karahan, ikinci çeyrekte bir miktar artan manşet işsizlik oranının üçüncü çeyrekte yatay seyrettiğini ifade ederek, geniş tanımlı göstergelerin, üçüncü çeyrekte düşüş kaydetmekle birlikte yüksek seviyesini koruduğunu söyledi.

Önceki raporda tanıttıkları ve işgücü piyasasını değerlendirirken takip ettikleri bir diğer göstergenin ise Bileşik İşgücü Piyasası Endeksi olduğunu kaydeden Karahan, işgücü piyasasına dair geniş kapsamlı bir veri setine dayanan endeksin, üçüncü çeyrekte artış göstermekle birlikte, zayıf seyrini sürdürdüğünü ifade etti.

Karahan, bu çerçevede, tamamlayıcı göstergeler ile birlikte, işgücü piyasasının manşet işsizlik oranının ima ettiğine kıyasla daha az sıkı olduğunu değerlendiren Karahan, talep koşullarını değerlendirmek için satış ve tüketim göstergelerini düzenli şekilde takip ettiklerini aktardı.

Göstergelerin üçüncü çeyrekte, yurt içi talepte ivme kaybının sürdüğüne işaret ettiğini kaydeden Karahan, "Perakende satışlarla başlayacak olursam, hacim endeksindeki gelişim altın hariç tutulduğunda daha net bir resim sunuyor. Ağustos ayı itibarıyla, endeksin çeyreklik artış oranı önceki iki çeyreğe kıyasla yavaşladı. Tam bu noktada, e-faturaya geçiş süreçlerinin ekonomide kayıt dışılığı azaltıcı etkisinden de bahsetmek gerekiyor. Nitekim, firmaların kayıtlı satışlarını artıran bu geçiş, doğal olarak perakende satış hacim endeksi üzerinde de etki yapıyor. Bu etki düzeltildiğinde, satışlardaki artışın daha ılımlı olduğunu not etmekte fayda var." dedi.

- "Yılın geri kalanında dezenflasyonist görünümün korunacağını öngörüyoruz"

Karahan, talep bağlamında kullandıkları bir diğer göstergenin de kartla yapılan harcamalar olduğunu ifade ederek "Kart harcamalarını, son yıllarda ödeme tercihlerindeki dönüşümü dikkate alarak, kart kullanım eğilimine göre düzeltiyoruz. Bu düzeltilmiş veriler, özel tüketimin seyriyle daha uyumlu olması açısından anlamlı." diye konuştu.

Kart harcamalarının da üçüncü çeyrekte nispeten yatay seyrettiğini aktaran Karahan, İktisadi Yönelim Anketi verilerinin de parasal sıkılaştırmanın etkisiyle iç talepte gerçekleşen dengelenme ile uyumlu olduğunu kaydetti.

Karahan, imalat sanayisi firmalarının kayıtlı iç piyasa siparişlerinin üçüncü çeyrekte gerilediğini ifade ederek şu değerlendirmelerde bulundu:

"Ekim ayı verileri ise bir miktar artışa işaret ederken, göstergelerin geçmiş dönem ortalaması etrafında yatay seyrettiğini görüyoruz. Talebe ilişkin veriler bir bütün olarak, üçüncü çeyrekte talep koşullarının dezenflasyonist düzeyde olduğunu gösteriyor. Farklı yöntemlerle hesapladığımız çıktı açığı göstergelerinin ortalaması, üçüncü çeyrekte negatif bir düzeye işaret ediyor. Yılın geri kalanında dezenflasyonist görünümün korunacağını öngörüyoruz."

Karahan, ithalatın ikinci çeyrekte ticaret belirsizlikleri nedeniyle öne çekilen talebin etkisiyle arttığını vurgulayarak, üçüncü çeyrekte ise azalış kaydedildiğini söyledi.

Bu azalışta, altın ithalatındaki gerileme ve enerji fiyatlarındaki düşük seyrin de etkili olduğunu aktaran Karahan, ekim ayı geçici verilerinin, ithalatta aylık bazda artışı ima ettiğini kaydetti.

Karahan, tüketim malları ithalatında ise üçüncü çeyrekteki azalışın ardından, ekim ayında da gerilemenin sürdüğünü ifade ederek sözlerine şöyle devam etti:

Bu gelişmeler ışığında, cari açık ikinci çeyrekte bir miktar artmakla birlikte iç talep görünümü ile uyumlu bir şekilde ılımlı seyretti ve cari açığın millî gelire oranı yüzde 1,3 olarak gerçekleşti. Üçüncü çeyrek tahminlerimiz, bu oranın yatay kalacağı yönünde. Dolayısıyla 2025 yılında da oranın, uzun dönem ortalamalarının altında kalacağını öngörüyoruz. Bununla birlikte cari açık üzerinde, altın ve enerji fiyatları ile ticaret belirsizlikleri kaynaklı riskler canlılığını koruyor."

- "Son iki ayda, dezenflasyon sürecinin yavaşladığı bir dönemden geçtik"

Enflasyon görünümüne ilişkin değerlendirmelerde de bulunan Karahan, "Son iki ayda, dezenflasyon sürecinin yavaşladığı bir dönemden geçtik." dedi.

Karahan, bir önceki Rapora kıyasla gıda fiyatlarının yıllık tüketici enflasyonuna katkısı 1,5 puan yükseldiğini aktararak, aynı dönemde diğer ana alt grupların katkısının ise enflasyonu düşürücü yönde olduğunu ifade etti.

Bu dinamikler eşliğinde, tüketici enflasyonu ekim ayı itibarıyla yüzde 32,9 oranında gerçekleşerek sınırlı bir düşüş gösterdiğini işaret eden Karahan, şu değerlendirmelerde bulundu:

"Bildiğiniz üzere, önceki rapor döneminde enflasyon gerçekleşmeleri tahmin aralığımızın içinde seyretmişti. Son iki ayda ise enflasyon, tahmin aralığımızın üzerinde gerçekleşmiş oldu. Bu gelişmenin arka planına bakacak olursak; gıda fiyatları kaynaklı etkilerin ön plana çıktığını söylemek mümkün. Bir önceki enflasyon raporunda, olumsuz hava koşullarının gıda fiyatları üzerinde yukarı yönlü riskler oluşturduğundan bahsetmiştik. Son aylarda ise arza yönelik bu risklerin gerçekleştiğini görüyoruz. Nitekim bitkisel üretim tahminleri mayıs ayındaki ilk tahminlere kıyasla aşağı yönlü güncellendi. Söz konusu gelişmelerin de etkisiyle, gıda enflasyonu son dönemde belirgin bir yükseliş gösterdi. Gıda fiyatlarındaki olumsuz seyrin yanı sıra, bu dönemde hizmet ve temel mal enflasyonlarında kaydedilen iyileşmeler öngördüğümüzden sınırlı oldu. Enerji grubunda ise gerileyen küresel enerji fiyatlarının olumlu etkilerini izledik. Resmi daha net görmek amacıyla gıda dışı tüketici fiyatlarına baktığımızda, enflasyonda yavaşlama eğiliminin sürdüğünü görüyoruz. Bununla birlikte, aylık ortalamalar öngördüğümüzden yüksek seyrediyor."

- "Sıkı duruşumuzla ana eğilimdeki düşüşün devamını sağlamakta kararlıyız"

Karahan, enflasyonun yakın dönemdeki seyrini anlayabilmek amacıyla ana eğilim göstergelerindeki gelişmeleri takip ettiklerini kaydetti.

Son üç aydaki yıllıklandırılmış ana eğilimi hesaplandığında takip edilen altı göstergenin ortalamasının yüzde 28’li seviyeler olduğuna vurgu yapan Karahan, şunları söyledi:

"Tahmin performansı görece daha iyi olan medyan enflasyon ise ana eğilimin yüzde 27 civarında olduğunu ima ediyor. Bu seviyeler mevcut tüketici enflasyonu seviyesi olan yüzde 32,9’un altında olsa da bize dezenflasyon sürecinin yavaşladığını gösteriyor. Diğer taraftan, tasarım gereği daha uzun vadeye yönelik olan ve tek seferlik etkileri dışlayan trend enflasyon göstergesinde, sınırlı da olsa bir gerileme eğilimi olduğunu görüyoruz."

TÜFE’deki gruplar bazında temel mallara bakıldığında, ikinci çeyrekte yaşanan Türk lirasındaki değer kaybının, enflasyon üzerindeki etkisinin zayıfladığını aktaran Karahan, "Sıkı duruşumuzla ana eğilimdeki düşüşün devamını sağlamakta kararlıyız." ifadesini kullandı.

Öte yandan, son dönemde temel mal enflasyonunun gerek yıllık gerekse aylık bazda görece yataylaştığını not etmek gerektiğini belirten Karahan, şu değerlendirmelerde bulundu:

"Hizmet grubuna dönecek olursak, burada son bir yıllık dönemde belirgin bir iyileşme kaydedilse de, hala yüksek seviyeler söz konusu. İlgili dinamikleri incelediğimizde, zamana bağlı fiyat belirleme ve geçmiş enflasyona endeksleme eğilimi yüksek kalemlerin etkisiyle hizmet enflasyonundaki ataletin dirençli seyrini koruduğunu görüyoruz. Nitekim, yıllık enflasyon gelişmelerine baktığımızda; kira ve eğitim kalemleri halen öne çıkıyor. Lokanta-otel gibi talep koşullarına duyarlılığı yüksek olan hizmet alt kalemlerinde ise manşet enflasyona daha yakın seviyeler söz konusu. Hizmetlerde ilk 10 ayda en yüksek fiyat artışı gösteren sektör eğitim oldu. Eğitim hizmetleri enflasyonu, bir önceki yıla kıyasla gerilese de yüksek seyretmekte. Alt kırılıma bakıldığında, özellikle üniversite ücretlerinde göreli fiyat artışının oldukça yüksek olduğu izleniyor. 2019 sonuyla kıyaslandığında, tüketici fiyatları geçen süre zarfında 7,8 kat artarken, üniversite ücretleri 15 kat artmış durumda."

Karahan, üçüncü çeyrekte vakıf üniversitelerinde ücret artışlarının öngörülerinin üzerinde gerçekleştiğini ifade ederek tahmin güncellemesinde, sınırlı olmakla birlikte, buradan da bir etki geldiğini aktardı.

Eğitim sektöründe son dönemde, geçmiş enflasyona endeksleme mekanizmasında zayıflatıcı yönde adımlar atıldığını aktaran Karahan, hizmet sektöründe öne çıkan bir diğer kalemin ise kira enflasyonu olduğunu belirtti.

- "Beklentiler halen enflasyon tahminlerimizin üzerinde"

Karahan, mevsimsel etkilerden arındırılmış verilerin aylık kira enflasyonunda bir süredir yüzde 4 civarında yatay bir seyre işaret ettiğini ifade ederken son birkaç aydır bu eğilimin yerini daha düşük oranlı artışlara bıraktığını aktardı.

Yıllıklandırılmış son üç ay kira enflasyonunun eğiliminin yüzde 51 düzeyinde olduğunu ifade eden Karahan, bu eğilimin, mevcut yıllık kira enflasyonunun yaklaşık 15 puan altında olduğunu ve kira enflasyonunun gerilemeye devam edeceğini gösterdiğini kaydetti.

Karahan, internet ilan fiyatları, konut kredisi değerleme raporları ve Perakende Ödeme Sistemi verilerinden elde edilen tüm öncü göstergelerin bu aşağı yönlü görünümü teyit ettiğini ifade ederek sözlerine şöyle devam etti:

"Bununla beraber, kira enflasyonunun, deprem ve kentsel dönüşüm gibi konut sektörüne özgü arz yönlü unsurların da etkisiyle, öngördüğümüzden daha yüksek seyrettiğini not etmemiz gerekiyor. Her zaman vurguladığımız gibi dezenflasyon sürecinde, enflasyon beklentilerinin seyrini önemsiyor ve üç ayrı segment bazında takip ediyoruz. Ekim ayında enflasyon beklentilerindeki gerileme eğilimi kesintiye uğradı. Önceki Rapor dönemine kıyasladığımızda ise 12 ay sonrası beklentilerdeki düzelmenin yavaşladığını görüyoruz. Piyasa katılımcılarının farklı vadelerdeki enflasyon beklentilerinde kademeli bir düşüş izlense de, beklentiler halen enflasyon tahminlerimizin üzerinde. Bu noktada önemsediğimiz ilgili bir husus, başta gıda olmak üzere, son dönem fiyat gelişmelerinin enflasyon beklentileri ve fiyatlama davranışları kanalıyla dezenflasyon süreci üzerinde oluşturduğu risklerin belirginleşmesi oldu."

Karahan, son politika kararlarında adım büyüklüğünde bir değişikliğe gittiklerini ifade ederek "Önümüzdeki dönemde, enflasyon beklentilerindeki iyileşmenin, para politikasındaki kararlı duruşumuz ve bunun neticesinde düşmeyi sürdürecek enflasyon rakamlarıyla destekleneceğini öngörüyoruz. Enflasyon beklentilerindeki karamsar yanlılığın azalması da bu öngörümüzü destekliyor." dedi.

(Sürecek)